การจัดการขยะพลาสติก กุญแจสำคัญสู่ความยั่งยืนของสิ่งแวดล้อม

ปัญหาขยะพลาสติกกลายเป็นประเด็นสำคัญที่ทั่วโลกให้ความสนใจ เนื่องจากพลาสติกเป็นวัสดุที่ย่อยสลายได้ยาก ส่งผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมและระบบนิเวศอย่างรุนแรง การจัดการขยะพลาสติกอย่างมีประสิทธิภาพจึงเป็นสิ่งจำเป็นในการสร้างความยั่งยืนให้กับโลกของเรา

 

ในยุคปัจจุบันปัญหาขยะพลาสติกกลายเป็นวิกฤตสิ่งแวดล้อมที่ทั่วโลกต้องเผชิญ เพราะยังมีขยะพลาสติกที่ไม่ได้ถูกนำกลับไปใช้ประโยชน์กว่า 1.5 ล้านตัน แม้จะมีความพยายามในการรณรงค์ให้ประชาชนตระหนักถึงความสำคัญของการแยกขยะ แต่ยังพบว่าหลายคนยังไม่ให้ความสำคัญหรือทำอย่างไม่ถูกต้อง ส่งผลให้ขยะพลาสติกสะสมและก่อให้เกิดผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมอย่างรุนแรง

 

ผลกระทบจากการแยกขยะที่ไม่ถูกต้องต่อสิ่งแวดล้อม

การแยกขยะเป็นขั้นตอนพื้นฐานในการจัดการขยะที่มีประสิทธิภาพ แต่ในความเป็นจริงคนไทยจำนวนมากยังคงทิ้งขยะทุกประเภทลงในถังเดียวกัน โดยเฉพาะการทิ้งขยะอาหารรวมกับขยะทั่วไป ทำให้การคัดแยกขยะก่อนการนำไปรีไซเคิลหรือกำจัดเป็นไปได้ยากลำบาก ขยะพลาสติกที่ปนเปื้อนเศษอาหารหรือของเหลวจะไม่สามารถนำไปรีไซเคิลได้ ส่งผลให้ขยะเหล่านี้ต้องถูกกำจัดด้วยวิธีฝังกลบหรือเผา ซึ่งก่อให้เกิดมลพิษต่อสิ่งแวดล้อม

• การอุดตันของระบบระบายน้ำ

ขยะพลาสติกที่ถูกทิ้งอย่างไม่เป็นระเบียบมักจะไหลลงสู่ท่อระบายน้ำ ทำให้เกิดการอุดตันและเป็นสาเหตุของน้ำท่วมในพื้นที่เมืองโดยเฉพาะในช่วงฤดูฝน

 

• มลพิษในแหล่งน้ำและทะเล

ขยะพลาสติกที่ไม่ถูกกำจัดอย่างถูกต้องมักจะไหลลงสู่แม่น้ำ ลำคลอง และทะเล ส่งผลกระทบต่อระบบนิเวศทางน้ำ สัตว์น้ำอาจกินขยะพลาสติกเข้าไปทำให้เกิดการสะสมของไมโครพลาสติกในห่วงโซ่อาหารและส่งผลกระทบต่อสุขภาพของมนุษย์ในที่สุด

 

• การเพิ่มขึ้นของก๊าซเรือนกระจก

การกำจัดขยะพลาสติกด้วยการเผาในที่โล่งหรือการฝังกลบที่ไม่ถูกต้อง ส่งผลให้เกิดการปล่อยก๊าซเรือนกระจก เช่น ก๊าซมีเทนและคาร์บอนไดออกไซด์ ซึ่งเป็นสาเหตุหลักของภาวะโลกร้อน

 

• การสูญเสียทรัพยากรและพลังงาน

ขยะพลาสติกที่สามารถรีไซเคิลได้แต่กลับถูกทิ้งรวมกับขยะอื่นๆ ทำให้ไม่สามารถนำกลับมาใช้ใหม่ได้ ส่งผลให้ต้องใช้ทรัพยากรและพลังงานในการผลิตพลาสติกใหม่ ซึ่งเป็นการสิ้นเปลืองทรัพยากรธรรมชาติ

ความสำคัญของการจัดการขยะพลาสติก

ขยะพลาสติกที่ไม่ได้รับการจัดการอย่างถูกต้องสามารถก่อให้เกิดมลพิษต่อดิน น้ำ และอากาศ นอกจากนี้ ยังส่งผลกระทบต่อสัตว์ป่าและสิ่งมีชีวิตในทะเล การลดปริมาณขยะพลาสติกและการจัดการอย่างเหมาะสมจึงเป็นสิ่งที่ทุกภาคส่วนควรร่วมมือกัน

 

แนวทางการจัดการขยะพลาสติกอย่างมีประสิทธิภาพ

• การให้ความรู้และสร้างความตระหนัก

ควรมีการจัดกิจกรรมหรือโครงการให้ความรู้แก่ประชาชนเกี่ยวกับความสำคัญของการแยกขยะและวิธีการที่ถูกต้อง เพื่อสร้างความเข้าใจและความตระหนักในการปฏิบัติ รวมถึงการสร้างระบบการรีไซเคิลที่มีประสิทธิภาพ และส่งเสริมการใช้ผลิตภัณฑ์ที่ผลิตจากวัสดุรีไซเคิล

 

• การลดการใช้พลาสติกแบบใช้ครั้งเดียวทิ้ง

การหลีกเลี่ยงการใช้พลาสติกที่ใช้ครั้งเดียวแล้วทิ้ง เช่น ถุงพลาสติก หลอดพลาสติก และบรรจุภัณฑ์พลาสติก จะช่วยลดปริมาณขยะพลาสติกได้อย่างมาก

 

• การนำกลับมาใช้ซ้ำ (Reuse)

การใช้ผลิตภัณฑ์พลาสติกซ้ำ เช่น ขวดน้ำ ถุงผ้า และกล่องอาหาร ช่วยลดความต้องการในการผลิตพลาสติกใหม่และลดขยะที่เกิดขึ้น

 

• การรีไซเคิล (Recycle)

การแยกขยะพลาสติกออกจากขยะประเภทอื่นและนำไปรีไซเคิลเป็นผลิตภัณฑ์ใหม่ ช่วยลดปริมาณขยะและการใช้ทรัพยากรธรรมชาติในการผลิตพลาสติกใหม่

 

• การใช้พลาสติกชีวภาพ (Bioplastics)

พลาสติกชีวภาพที่ผลิตจากวัสดุธรรมชาติ เช่น แป้งข้าวโพด หรืออ้อย เป็นทางเลือกที่เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม เนื่องจากสามารถย่อยสลายได้ง่ายกว่าและลดการพึ่งพาเชื้อเพลิงฟอสซิลในการผลิตพลาสติก

 

• การออกแบบบรรจุภัณฑ์ที่ยั่งยืน

การพัฒนาบรรจุภัณฑ์ที่ใช้วัสดุน้อยลง แต่ยังคงความแข็งแรงและประสิทธิภาพ เช่น บรรจุภัณฑ์น้ำหนักเบา ช่วยลดการใช้ทรัพยากรและลดขยะพลาสติก

ทางออกของการจัดการขยะพลาสติกอย่างยั่งยืน

แนวคิดเศรษฐกิจหมุนเวียน (Circular Economy) กลายเป็นคำที่ถูกพูดถึงอย่างมากในช่วงหลายปีที่ผ่านมา โดยเฉพาะในบริบทของการจัดการขยะพลาสติก เพราะเป็นระบบที่เน้นการใช้ทรัพยากรอย่างคุ้มค่า ลดของเสีย และหมุนเวียนวัสดุกลับเข้าสู่ระบบการผลิต แทนที่จะทิ้งให้เป็นขยะ

 

ต่างจากระบบเศรษฐกิจแบบเส้นตรง (Linear Economy) ที่ใช้ทรัพยากรเพื่อผลิต-บริโภค-ทิ้ง แนวคิดเศรษฐกิจหมุนเวียนพยายามปิดวงจรการใช้วัสดุเพื่อให้ขยะกลายเป็นวัตถุดิบใหม่ โดยเฉพาะพลาสติกซึ่งเป็นวัสดุที่สามารถนำกลับมาใช้ได้หลายครั้งหากมีการจัดการอย่างเหมาะสม

การเชื่อมโยงเศรษฐกิจหมุนเวียนกับการจัดการขยะพลาสติก

• การออกแบบผลิตภัณฑ์ตั้งแต่ต้นทาง (Design for Circularity)

เช่น บรรจุภัณฑ์ที่แยกชิ้นส่วนได้ง่าย หรือผลิตภัณฑ์ที่ผลิตจากวัสดุรีไซเคิล 100% เพื่อให้การนำกลับมาใช้ใหม่ในอนาคตทำได้จริง

 

• ระบบคืนบรรจุภัณฑ์ (Deposit Return Scheme)

หลายประเทศมีระบบคืนขวดพลาสติกเพื่อให้สามารถนำกลับไปรีไซเคิลได้ง่ายขึ้น ซึ่งนอกจากช่วยลดขยะแล้วยังจูงใจให้ประชาชนร่วมด้วย

 

• สร้างตลาดรองรับผลิตภัณฑ์จากการรีไซเคิล

ถ้าตลาดไม่มีความต้องการผลิตภัณฑ์จากพลาสติกรีไซเคิล ขยะที่ผ่านการแยกก็อาจไร้ค่าทางเศรษฐกิจ การสนับสนุนให้ธุรกิจใช้วัสดุรีไซเคิลจึงเป็นอีกหนึ่งกลไกสำคัญ

 

• ภาคธุรกิจเป็นผู้เล่นหลัก

หลายแบรนด์ใหญ่ เช่น Unilever, Nestlé หรือ Coca-Cola เริ่มขยับตัวโดยตั้งเป้าให้บรรจุภัณฑ์ทั้งหมดเป็นรีไซเคิลได้ภายในปี 2030 ซึ่งแสดงถึงแนวโน้มใหม่ของการเปลี่ยนผ่านสู่ระบบเศรษฐกิจหมุนเวียนทั่วโลก

พลาสติกกับเศรษฐกิจหมุนเวียนในประเทศไทย

ประเทศไทยได้เริ่มผลักดันนโยบายที่เกี่ยวข้อง เช่น แผนแม่บทการจัดการขยะพลาสติก พ.ศ. 2561–2573 ซึ่งระบุชัดว่าเป้าหมายคือการผลักดันการใช้หลักเศรษฐกิจหมุนเวียน โดยเฉพาะการรีไซเคิลพลาสติกให้ได้ 100% ภายในปี 2570 และการยกเลิกใช้พลาสติกแบบใช้ครั้งเดียวทิ้งที่ไม่จำเป็น

 

แม้ว่ายังมีอุปสรรคหลายด้าน เช่น โครงสร้างพื้นฐานด้านการคัดแยกขยะ หรือตลาดรองรับวัสดุรีไซเคิลที่ยังไม่ชัดเจน แต่การเริ่มต้นวางรากฐานสู่ระบบเศรษฐกิจหมุนเวียนถือเป็นก้าวสำคัญในการลดขยะพลาสติกอย่างยั่งยืน

 

บทบาทของภาคส่วนต่างๆ ในการจัดการขยะพลาสติก

• ภาครัฐ

ควรมีนโยบายและกฎหมายที่ส่งเสริมการลดใช้พลาสติก การรีไซเคิล และการใช้วัสดุทดแทนที่เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม

 

• ภาคเอกชน

บริษัทและองค์กรต่าง ๆ ควรพัฒนาผลิตภัณฑ์และบรรจุภัณฑ์ที่ยั่งยืน รวมถึงส่งเสริมการรีไซเคิลและการใช้วัสดุที่เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม

 

• ประชาชนทั่วไป

ควรมีความตระหนักรู้และปรับเปลี่ยนพฤติกรรมในการใช้พลาสติก เช่น การลดใช้พลาสติกแบบใช้ครั้งเดียวทิ้ง การแยกขยะ และการสนับสนุนผลิตภัณฑ์ที่เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม

 

สรุป

การแยกขยะอย่างถูกต้องเป็นขั้นตอนสำคัญในการจัดการขยะพลาสติกและลดผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อม การละเลยหรือการแยกขยะที่ไม่ถูกต้องส่งผลให้ขยะพลาสติกสะสมและก่อให้เกิดปัญหาต่าง ๆ ที่ส่งผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมและสุขภาพของมนุษย์ ดังนั้นการจัดการขยะพลาสติกเป็นความรับผิดชอบร่วมกันของทุกภาคส่วน เพื่อลดผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมและสร้างความยั่งยืนให้กับโลกของเรา

 

แหล่งที่มา:

• แผนปฏิบัติการด้านการจัดการขยะพลาสติก — กรมควบคุมมลพิษ
• ลดการสร้างขยะด้วยแนวคิด 3R ลดใช้ นำกลับมาใช้ซ้ำ และรีไซเคิล — เทคโนโลยี มีเดีย